بررسی سیستم حقوق و دستمزد بخش دوم
حسابداري حقوق و دستمزد:
در شركتها و كارگاه كارگران زير نظر كارفرما يا نمايندگان آن به فعاليت مي پردازند و با توجه به فعاليتي كه طي ماه داشته‌اند حقوق و دستمزد دريافت مي كنند، كارگاههاي كوچك چون مقدار كارگران زياد نيست پرداخت حقوق و دستمزد نياز به يك سيستم حسابداري پيچيده نيست ولي در كارگاههاي بزرگ وجود يك سيستم حسابداري قوي و پيچيده ضروري است كه تمامي حسابها و فعاليت‌هاي شركت را ثبت و ضبط نمايد، در كارگاههاي بزرگ هر ماهه با توجه به اطلاعاتي كه از قسمت هاي كارگزيني و قسمت هاي مربوط به حقوق و دستمزد به دايره حسابداري ارسال مي‌گردد ليست حقوق كارگران تهيه و حقوق آنها پرداخت مي شود.
1-2 حقوق و مزاياي مستمر و غيرمستمر
كارگران شركت ها و مؤسسات علاوه بر حقوق مبنا و حقوق اصلي مزاياي ديگري هم دريافت مي كنند مانند حق اولاد، حق مسكن، خواروبار، جذب، سختي شرايط كار و... به مزايايي كه هر ماهه كارگر از كارفرما دريافت مي كند مزاياي مستمر مي كنند و مواردي كه هميشگي نيست و بستگي به موقعيت و شرايط خاص درد، مزاياي غيرمستمري مي گويند.
2ـ2 مزد يا حقوق چيست؟
مزد ثابت عبارتست از مجموع مزد شغل و مزاياي ثابت پرداختني به تبع شغل، در كارگاههايي كه داراي طرح طبقه بندي و ارزيابي مشاغل نيستند منظور از مزاياي ثابت پرداختي به تبع شغل مزايايي است كه بر حسب ماهيت شغل يا محيط كار و براي ترميم مزد در ساعات عادي كار پرداخت مي گردد از قبيل مزاياي سختي كار، مزاياي سرپرستي، فوق العاده شغل و... ولي مزاياي رفاهي و انگيزه‌اي از قبيل كمك و هزينه مسكن، خواربار، حق اولاد، پاداش افزايش توليد و سود سالانه جزء مزد ثابت و و مزد مبنا محسوب نمي شود. مزد ممكن است بر اساس قرارداد روزانه يا هفتگي يا 15 روز يكبار پرداخت مي شود اگر پرداخت مزد به صورت ماهيانه باشد حقوق هم مي گويند. در ماههاي سي و يك روز، حقوق و مزايا بر اساس سي و يك روز پرداخت مي شود. حقوق و دستمزد مشمول بيمه تأمين اجتماعي و ماليات مي باشند و ماليات آن بر اساس جدول مالياتي حقوق كه هر ساله با ضريب سال جاري اعلام مي شود محاسبه مي شود.
3ـ2 مدت كار و مدت اضافه كاري چيست؟
ساعات كار عادي كارگر 8 ساعت در شبانه روز يا 44 ساعت در هفته يا 176 ساعت در ماه مي باشد. طبق ماده 59 قانون كار و تأمين اجتماعي ارجاع كار اضافي به كارگر زماني مجاز است كه شرايط زير را داشته باشد.
الف) موافقت كارگر ب) پرداخت 40% اضافه بر مزد هر ساعت كار عادي
ضمناً ساعات اضافه كاري كارگر از 4 ساعت نبايد، بيشتر باشد مگر در مواردي استثنايي با توافق كارگر اگر كارگري بيش از 44 ساعت در هفته يا 176 ساعت در ماه كار كند آن ساعات اضافه به عنوان اضافه كاري محسوب مي شود.
4ـ2 نوبت كاري
طبق ماده 55 كار و تأمين اجتماعي كار نوبتي عبارت است از كاري كه در طول ماه گردش دارد به نحوي كه نوبت هاي آن در صبح يا عصر و يا شب واقع مي شود. طبق ماده 56 اگر كارگري نوبت كاري او صبح و عصر واقع شود 10% و اگر نوبت كاري صبح و عصر و شب قرار مي گيرد 15% و اگر نوبت كاري صبح و شب يا عصر و شب باشد 5/22% علاوه بر مزد به عنوان فوق العاده نوبت كاري دريافت خواهد كرد.
5ـ2 شب كاري
طبق ماده 53 كارهايي كه زمان انجام آن از ساعت 6 بامداد تا 22 باشد كار روز مي‌گويند و كارهايي كه زمان انجام آن بين 22 تا 6 بامداد قرار گيرد كار شب گويند. اگر قسمتي از ساعت كار در شب و قسمتي در روز باشد كار مختلط گويند اگر كارگري نوبت كاري نباشد و ساعت كار او بر ساعت كار عادي او تعلق مي گيرد.
6ـ2 حق اولاد
حق اولاد معادل سه برابر حداقل مزد روزانه كارگر ساده در مناطق مختلف براي هر فرزند در ماه پرداخت مي شود حق اولاد حداكثر تا 2 فرزند بيمه شده پرداخت مي شود مشروط بر آنكه :
1ـ6ـ2ـ بيمه شده حداقل سابقه‌ي پرداخت 720 روز كار را داشته باشد.
2ـ6ـ2ـ سن فرزندان او از 18 سال كمتر باشد و يا منحصراً به تحصيل اشتغال داشته باشد. تا پايان تحصيل يا در اثر بيماري يا نقص عضو طبق گواهي كميسيون‌هاي پزشكي موضوع ماده 91 قانون كار و تأمين اجتماعي قادر به كار نباشند حق اولاد مشمول ماليات مي شود ولي مشمول بيمه نمي شود. طريقه بدست آوردن حق اولاد بدين صورت است حداقل حقوق سال 80 مبلغ 567900 ريال مي باشد. اگر حداقل حقوق را بر 30 روز تقسيم كنيم يك روز حداقل حقوق به دست مي آيد و اگر يك روز حقوق را بر 3 ضرب كنيم حق اولاد براي يك فرزند بدست مي آيد.
7ـ2 حق خواربار و مسكن
حق خواروبار مسكن مبلغي است كه هر سال توسط هيات دولت تعيين مي شود حق خوابار و مسكن براي افراد مجرد و متأهل متفاوت است حق خواربار براي افراد مجرد و متأهل به ترتيب (400و800) ريال و حق مسكن به ترتيب (8000 و12000) ريال مي‌باشد. حق خواروبار مسكن مشمول بيمه و ماليات مي شوند.
نكته: بر اساس مصوبه هيئت وزيران از آبان ماه سال 80 حق مسكن مجردين و متأهلين به ترتيب 20000 ريال و 40000 ريال تعيين شده است.
8ـ2ـ مأموريت
كارگري كه به خارج از محل خدمت اعزام مي شود فوق العاده مأموريت تعلق مي‌گيرد به شرط اينكه حداقل 50 كيلومتر از محل كارگاه اصلي دور شود و يا ناگزير باشد حداقل يك شب در محل مأموريت بماند. فوق‌العاده مأموريت نبايد كمتر از اين مبناي روزانه كارگر باشد و همچنين كارفرما موظف است وسيله يا هزينه اياب و ذهاب آن را تأمين نمايد.
9-2 اياب و ذهاب و كمكهاي غيرنقدي
كارفرما در صورت دوري كارگاه و عدم تكافوي وسيله نقليه عمومي بايستي براي رفت و برگشت كاركنان خود وسيله‌ي نقليه مناسب در اختيار آنها قرار دهد يا هزينه رفت و برگشت آنها را پرداخت كند ارزش مزاياي غيرنقدي مستمر مانند غذا و پوشاك و نظاير آنها طبق آئين نامه اي كه به پيشنهاد هيات مديره به تصويب شوراي عالي خواهد رسيد بطور مقطوع تعيين مي گردد.
10-2تعطيلات و مرخصي ها
كارگران 6 روز هفته را كار مي كنند و روز جمعه تعطيلي هفتگي آنها با استفاده از مزد
مي باشد. در صورتي كه روزهاي كار هفته كمتر از شش روز باشد مزد روز تعطيل هفتگي يك ششم مجموع مزد دريافتي كارگر در روزهاي كاركرد خواهد بود علاوه بر تعطيلات رسمي روز كارگر جزء تعطيلات رسمي محسوب مي شود. كارگري كه روز جمعه كار مي كند در مقابل عدم استفاده از تعطيلي روز جمعه 40% اضافه بر مزد دريافت خواهد كرد.
مرخصي استحقاقي كارگران با احتساب 4 روز جمعه جمعاً يك ماه مي باشد و ساير روزهاي تعطيل جزء ايام مرخصي محسوب نمي شود . براي كار كمتر از يكسال مرخصي استحقاقي به نسبت كاركرد محاسبه مي شود. طبق ماده 65 قانون كار و تأمين اجتماعي مرخصي سالانه كارگراني كه به كارهاي سخت و زيان‌آور اشتغال دارند 5 هفته مي باشد كه در دو نوبت و در پايان هر شش ماه صورت مي گيرد. كارگران بيش از 9 روز از مرخصي را نمي تواند ذخيره كنند.
كارگران در موارد زير حق برخورداري از سه روز مرخصي با استفاده از مزد دارند.
الف) ازدواج دائم ب) فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان
مدت مرخصي استعلاجي كه به تاييد سازمان تأمين اجتماعي رسيده باشد جزء سوابق كار و بازنشستگي كارگر محسوب مي شود.
11ـ2 عبدي و پاداش پايان سال:
عيدي عبارتست از مبلغي كه هر ساله توسط هيات دولت بر اساس حقوق و دستمزد كارگران تعيين مي گردد و براي پرداخت عيدي سقفي را قرار مي دهند كه از مبلغ عيدي تعيين شده مبلغ 100000 ريال از ماليات معاف و مابقي آن مشمول ماليات مي‌باشند.
12-2 كسور قانوني چيست؟
كسور قانوني وجوهي هستند كه كارفرماها موظفند هر ماهه از حقوق كارگران كسر كنند و به سازمانهاي مربوطه ارسال نمايند كسور قانوني شامل: الف) ماليات حقوق و مزاياي كارگران ب) حق بيمه هاي اجتماعي ج) بدهي كارگر به صندوق اجرا (اجرائيات)
1ـ12ـ2ـ ماليات
ماليات يكي از كسور قانوني مي باشد كه توسط كارفرما از حقوق ـ اضافه كاري ـ حق اولاد ـ خوابار و مسكن و مزاياي ديگري كه مشمول ماليات مي شود هر ماهه كسر مي‌گردد و به حوزه‌هاي مالياتي محل پرداخت مي گردد.
مواردي كه از ماليات معاف مي باشند عبارتند از:
1ـ حقوق بازنشستگي وظيفه و مستمري و پايان خدمت، خسارت اخراج و بازخريد خدمت و وظيفه يا مستمري پرداختي به وارث.
2ـ هزينه‌ي سفر و فوق العاده مسافرت مربوط به شغل و فوق العاده هاي بدي آب و هوا، محروميت از تسهيلات زندگي، محل خدمت، اشتغال خارج از مركز، مرزي، شرايط محيط كار، نوبت كاري، كشيك، جذب و همچنين مزاياي ارزي و اشتغال مأمورين در خارج از كشور. (در موارد ذكر شده در رديف 2 به جز هزينه‌ي سفر و فوق العاده مسافرت مابقي موارد در بخش خصوص تا 30 درصد مقرري با مزد اصلي از ماليات معاف مي باشد و مانده آن مشمول ماليات مي باشد.
3) مسكن و اثاثيه معادل 25 و بدون اثاثيه 20% حقوق و مزاياي مستمر نقدي مشمول ماليات است ولي مسكن واگذاري در محل كارگاه يا كارخانه جهت استفاده كارگران و خانه هاي ارزان قيمت سازماني خارج از كارگاه يا كارخانه اي كه مورد استفاده‌ي كارگران قرار مي گيرد و همچنين ساير مزاياي غيرنقدي يا وجوهي كه تحت عنوان اياب و ذهاب يا تغذيه به كارگران پرداخت مي شود معاف از ماليات مي باشد.
4) وجوه حاصل از بيمه بابت جبران خسارت بدني و معالجه معاف از ماليات است.
5) عيدي سالانه يا پاداش آخر سال تا ميزان يكصدهزار ريال معاف است.
6) وجوهي كه كارفرما بابت هزينه‌ي معالجه كاركنان خود به افراد تحت تكفل آنها مستقيماً يا به وسيله‌ي حقوق بگير به پزشك يا بيمارستان به استناد اسناد و مدارك مثبت پرداخت
مي كند معاف از ماليات است.
2ـ12ـ2ـ حق بيمه هاي اجتماعي
كسور قانوني حق بيمه هاي اجتماعي مي باشد كه هر ماهه توسط كارفرما از حقوق و مزاياي مشمول بيمه كارگر كسر مي كند، حق بيمه تأمين اجتماعي سهم كارگر كه از حقوق ناخالص او كسر مي شود 7% مي باشد و علاوه بر اين كارفرما بايستي 20% از حقوق ناخالص كارگر را به عنوان سهم كارفرما و 3% به عنوان بيمه بيكاري از طرف خودش هزينه كند بدين معني كه فقط 7% ماهيانه از حقوق ناخالص كارگر كسر مي‌شود 20% و 3% را كارفرما خودش پرداخت مي كند. مجموع درصدهاي فوق الذكر كه 30% مي باشد هر ماهه در فرم بيمه درج مي شود و به همراه چك مربوطه به سازمان تأمين اجتماعي ارسال مي گردد.
علاوه بر سهم كارگر (7%) و سهم كارفرما(20%) و سهم بيمه بيكاري (3%) ، دولت هم (3%) تحت عنوان سهم مشاركت دولت به سازمان تأمين اجتماعي پرداخت مي كند و سازمان تأمين اجتماعي در قبال اين پرداخت ها كارگران را تحت پوشش خود دارد و به آنها خدمات ارائه مي دهد كه به شرح زير مي باشد.
1ـ2ـ12ـ2ـ دفترچه‌ي بيمه
هر كارگر و افرادي كه تحت تكفل او باشد. يك دفترچه‌ي اختصاصي تأمين اجتماعي دارند كه در زمان مراجعه به پزشك بستري شدن و بيمارستان از آنها استفاده مي كنند و زمان پرداخت حق ويزيت دريافت دارو از داروخانه درصدي از آن مبلغ تعيين شده را پرداخت مي كند.
2ـ2ـ12ـ2ـ مستمري بازنشستگان
مستمري بازنشستگان در واقع مجموع حق بيمه هايي است كه سنوات خدمت كارفرمايان از حقوق كارگران كسر و به حساب سازمان تأمين اجتماعي واريز كرده اند. مبلغ مستمري بازنشستگان به سنوات پرداخت حق بيمه و حقوق و مزاياي مبناي كسر حق بيمه بستگي دارد.
3ـ2ـ12ـ2ـ انواع بيمه
1ـ بيمه تأمين اجتماعي 2ـ بيمه‌ي آينده‌ساز 3ـ نيروهاي مسلح4ـ بيمه خدمات درماني
كاركنان بخش خصوصي تحت پوشش بيمه‌ي تأمين اجتماعي مي باشد ولي كاركنان بخش دولتي تحت پوشش بيمه‌ي خدمات درماني مي باشند كه هر ماهه 30% از مبلغي كه توسط هيات دولت براي بيمه كامل تعيين شده براي خود كارمند و افراد تحت تكفل او و حداكثر تا 3 فرزند هر ماهه از حقوق كارمند كسر و به حساب سازمان بيمه خدمات درماني پرداخت مي شود. البته به خاطر داشته باشيم كه حقوق بازنشستگان و موظفين از محل كسور سهم كارمند و دولت است كه به حساب صندوق اجرا واريز نمايد.
13ـ2ـ صورت دستمزد (حقوق و مزايا) چيست؟
صورت دستمزد همان فرم بيمه است كه هر ماهه پس از پرداخت حقوق توسط حسابدار حقوق و دستمزد بر اساس ليست حقوق ماه جاري تنظيم مي شود و پس از مهر و امضا كارفرما به انضمام چك‌هاي (20%، 7%، 3%) به شعبه تأمين اجتماعي محل ارسال مي گردد.
14ـ2ـ نحوه‌ي تنظيم فرم بيمه
ابتدا مشخصات هويتي كارگاه و كارفرما درج مي شود و بعد از آن مشخصاتي از هويت كارگر درج مي شود در قسمت روزهاي كاركرد ماه تعداد روزهايي كه كارگران كار كرده‌اند درج مي شود و تاريخ شروع و خاتمه آنها مشخص مي شود در قسمت دستمزد و مزاياي حقوق روزانه‌ي كارگران و حقوق ماهيانه‌ي آنها درج مي شود، در قسمت حقوق و مزاياي مشمول، حقوق و مزايايي كه مشمول بيمه مي شود درج مي‌كنيم و در قسمت حقوق و مزاياي مشمول و غيرمشمول تمامي مواردي كه به كارگر پرداخت مي شود چه مشمول بيمه شود و چه مشمول بيمه نشود در اين قسمت درج مي‌شود و در ستون حق بيمه بايستي ستوني كه حقوق و مزاياي مشمول بيمه در آن درج شده را 7% ضرب كنيم و در اين ستون بنويسيم. در اين ستون ساير كسور مربوط به كسر ماليات حقوق است و ستون ماده قابل پرداخت، مابه تفاوت ستون به حقوق و مزاياي مشمول و غيرمشمول از ستون حق بيمه و ساير كسورات بعد از اينكه موارد فوق را براي همه‌ي كارگران محاسبه كرديم در قسمت پايين ليست جمع 7% را مي آوريم و در قسمت حق بيمه‌ي كارفرما همان مبلغ 20% و در قسمت 3% بيمه‌ي بيكار مبلغ بيمه‌ي بيكاري آورده
مي شود و در نهايت تمامي آنها با هم جمع زده مي شوند و توسط كارفرما مهر و امضا مي شوند تا با چك مربوطه به شعبه‌ي بيمه تأمين اجتماعي ارسال گردد.
30≠ 3%+20%+7%
15ـ2 جريمه ديركرد كسور قانوني
كارفرمايان كليه كارگاههاي مشمول قانون تأمين اجتماعي مكلفند صورت مزد كه همان فرم بيمه كه شامل حقوق و مزاياي مشمول بيمه و تعداد روزهاي كاركرد كارگران مي باشد و شامل كسور كارگر و كارفرما و بيمه بيكاري مي باشد را حداكثر تا پايان آخرين روز ماه بعد به همراه چك مربوطه به شعبه سازمان تأمين اجتماعي محل تحويل دهد. در غيراين صورت ملزم به پرداخت جريمه نقدي از 5% تا 20% حق بيمه مي باشند و كليه‌ي جرائم وصولي موضوع اين قانون به حساب خزانه داري كل واريز مي گردد و دولت مكلف است همه ساله معادل مبلغ جرائم واريز شده را در قانون بودجه منظور و براي تعميم بيمه هاي اجتماعي در اختيار تأمين اجتماعي قرار دهد.
كارفرمايان علاوه بر ارسال صورت دستمزد به سازمان تامين اجتماعي بايستي ماليات و كسور، از حقوق كارگران را از تاريخ پرداخت تا سي روز بعد به وزارت امور اقتصادي و دارايي تحويل دهند و گرنه مشمول جريمه نقدي مي شوند.
16ـ2 نحوه محاسبه ماليات حقوق بر اساس جدول مالياتي
كارگران علاوه بر حقوق مبنا مزاياي ديگري هم ماهيانه دريافت مي كنند كه بعضي از آنها مشمول بيمه و ماليات نمي شوند و برخي ديگر مشمول مي شود و اين وظيفه كارفرماست كه حقوق و مزاياي مشمول ماليات كارگر را مشخص و ماليات آن را كسر كند. در قسمت
معافيت هاي مالياتي مواردي كه مشمول ماليات نمي شوند و يا مزاياي مشمول ماليات را بر اساس جدول مالياتي محاسبه مي كنند.
هر ساله مبلغ معافيت هاي مالياتي توسط هيات دولت اعلام مي شود و حقوق و مزايايي كه بالاتر از معافيت ها مي باشند با نرخ هايي كه اعلام شده است ماليات حقوق و مزايا كسر مي گردد.
17-2 كسور توافقي چيست؟
غير از كسور قانوني كسور ديگري هم است كه بايستي توسط كارفرما از حقوق كارگر كسر شود البته با توافق كارگر و كارفرما طبق ماده 45 قانون كار و تامين اجتماعي كارفرما فقط موارد زير مي توانند كارگر را برداشت كند.
1ـ مواردي كه قانون صراحتاً اجازه داده است. 2ـ هنگامي كه كارفرما مبلغي را به عنوان مساعده، كارگر پرداخت كرده است. 3ـ اقساط و وامهايي كه كارفرما طبق ضوابط به كارگر داده است. 4ـ اشتباه واريزي به حساب كارگر 5ـ اقساط بدهي شركت تعاوني 6ـ اجاره بها
خانه هاي سازماني و غيره.
نحوه‌ي پرداخت حقوق و دستمزد
1ـ3ـ قسمت هاي مختلف يك كارگاه يا شركت
كارگاه ها و موسسات داراي قسمت هاي گوناگوني مي باشند از جمله قسمت توزيع و فروش، قست اداري، كارگزيني، زمان سنجي، برنامه ريزي ، ثبت اوقات كار، مالي و حسابداري و... اكنون آنچه مورد نظر مي باشد قسمت حسابداري حقوق و دستمزد و قسمت هاي وابسته به آن است. بنابراين پرداخت حقوق و دستمزد كارگران يا آخر هر هفته يا هر 15 روز يكبار يا ماهيانه مي باشد كه در طي هر پرداخت اتفاقي ممكن است صورت پذيرد.
1-1-3 قسمت كارگزيني
قسمت كارگزيني در زمينه تهيه و تدوين و يا اصلاح دستورالعمل ها و آيين نامه هاي استخدامي و فرم هاي پرسشي كه با قانون و كار و تأمين اجتماعي منطبق است فعاليت مي كند و وظيفه دارد هر گونه تغيير و تحولي در آئين نامه ها و دستورالعمل ها صورت گرفت به قسمت حسابداري حقوق دستمزد ارسال فرمايد و قسمت حسابداري حقوق و دستمزد را كنترل كند.
2ـ1ـ3 قسمت زمان سنجي
قسمت زمان سنجي محاسبه زمان استاندارد براي ساخت يك واحد محصول را به عهده دارد. اطلاعات اين قسمت براي پرداخت طرح تشويق يا پارچه كاري و پاداش صد در صد لازم است.
3ـ1ـ3ـ قسمت ثبت اوقات كار
در قسمت ثبت اوقات كار هر يك از كارگران داراي كارت حضور و غياب هستند كه زمان ورود و خروج آنها با آن مشخص مي شود و يا اگر كارگري بيش تر از ساعات اضافه كاري و به وسيله اين كارت مشخص مي شود. وظيفه اين قسمت است كه اطلاعات مربوط به ورود و خروج و غيبت و مرخصي تاخير را به قسمت حقوق و دستمزد ارسال نمايد تا در ليست حقوق درج شود تا به كارگران به نسبت كاركرد حقوق پرداخت شود تا در اين بين حق كارگر يا كارفرما ضايع نشود.
4ـ1ـ3 قسمت برنامه‌ريزي
قسمت برنامه ريزي با استفاده از زمان استاندارد محصول، برنامه توليد را براي هر سفارش يا مرحله توليد تهيه مي كند.